گستره ی امر به معروف و نهی از منکر

مر به معروف و نهی از منکر گستردگی معنایی وسیعی دارد . قبل از هر چیز باید معنی و مفهوم آن روشن شود . امر به معروف به معنای فرمان دادن به کارهای خوب و نهی از منکر به معنای باز داشتن از کارهای بد است . همجنین امر به معروف و نهی از منکر در صورتی است که تارک معروف و مرتکب منکر بداند کاری را که ترک کرده واجب است و کاری را که انجام می دهد حرام است . بنابراین اگاهی دادن و شناساندن معروف و منکر به کسی که آنها را نمی شناسد از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر شمرده نمی شود . اما بعضی از علما مفهوم آن را توسعه داده اند و ارشاد جاهل را نیز در شمول آن قرار داده اند . 

از برخی از احادیث چنین استنباط می شود که امر به معروف و نهی از منکر معنایی فراگیر دارد و موعظه و نصیحت را نیز شامل می شود . به عنوان مثال معصوم ( ع ) می فرمایند : « انما یؤمر بالمعروف و ینهی عن المنکر مؤمن فیتعظ او جاهل فیتعلم¹. »  

نمونه ای دیگر : « والعصر * ان الانسان لفی خسر * الا الذین امنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر * سوگند به عصر * که انسان در زیان است * مگر آنان که ایمان آورده اند و کارهای نیک انجام داده اند و یکدیگر را به  حق و  راستی و  شکیبایی و صبر سفارش کردند * »

شیخ طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان می نویسد : منظور از جمله ی « و تواصوا بالحق » امر به معروف و نهی از منکر است .

با توجه به این تعاریف کلیه ی دستوراتی که پیامبر ( ص ) و ائمه معصوم ( ع ) در زمینه های گوناگون به مسلمانان داده اند از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر محسوب می شود .

معروف و منکر در آیات قرآن دارای مصادیق فراوانی است . حضرت آیت الله نوری همدانی در کتاب امر به معروف و نهی از منکر به بعضی از آنها اشاره کرده است . به عنوان نمونه به تعدادی از آنها اشاره می شود :

معروف ها در قرآن :

ایمان ، تلاوت قرآن ، امر به معروف و نهی از منکر ، توکل ، تفکر ، صبر ، تقوا ، پیروی از خدا و رسول ، پیشی گرفتن برای انجام دادن کارهای نیک ، انفاق ، فرو بردن خشم ، عفو ، بخشش ، احسان ، اطمینان به وعده های خدا ، توبه ، جهاد ، شهادت در راه خدا ، عدالت ، شکر خدا ، دعا ، خوف از خدا ، استقامت در راه حق ، صدق ، استغفار ، تقیه ، وفای به عهد ، اتحاد دو ستی و برادری ، صداقت ، پیروی از حق ، دعوت مردم به سعادت و به سوی خدا ، یاری خدا آمادگی کامل و فراهم کردن مداوم اسباب کار برای جبهه گیری در برابر دشمن و ..... .

منکر ها در قرآن :

کفر ، کشتن پیامبران و عدالت خواهان و مخالفت با راهنمایان دین ، محرم اسرار قرار دادن کافران ، جهل و نادانی ، نفاق ، دوستی با کافران ، ضعف در اراده و تصمیم در راه هدف ، اصرار بر گناه ، سستی ، تاسف و اندوه بی جا ، ظلم ، ارتجاع و عقب گرد ، کرنش در برابر دشمن ، ضعف نشان دادن در برابر دشمن ، اطاعت از کافران ، کشمکش و نزاع ، فرار از جهاد ، خیانت به بیت المال ، بخل ، رضایت به ظلم و گناه ، کتمان حق ، فروختن دین و حق به دنیا ، انکار وجود روح و جهان آخرت فتنه جویی و بدعت گذاری ، حسد و ریاست طلبی ، پوشاندن حق به وسیله ی باطل ، بازیچه قرار دادن دین ، تبهکاری ، دروغ گویی ، خیانت ، ایجاد اختلاف ، پیروی از باطل ، ترسو بودن ، فساد حاکمان و زمامداران خودسر ، قطع پیوند خویشاوندی ، مخالفت با پیامبر ( ص ) باطل کردن عمل نیک ، پشت کردن به دین و ..... .